W okresie pracy na stanowisku pedagoga szkolnego w Zespole Szkół Przemysłu Spożywczego w Katowicach wielokrotnie podejmowałam rozmowy z młodzieżą na temat tolerancji i poszanowania godności innego człowieka. Wygłaszane przez uczniów opinie i poglądy skłoniły mnie do przeprowadzenia wśród młodzieży ankiety na temat tolerancji.
Przebieg badań
Badania przeprowadzono w 1997 roku. We wrześniu i październiku prowadziłam rozmowy z młodzieżą na temat tolerancji w stosunku do różnych grup społecznych. Na tej podstawie skonstruowałam ankietę. Badania przeprowadzono w listopadzie i grudniu 1997 roku. W ankietach wzięło udział 138 uczniów z klas I i II Technikum Przemysłu Spożywczego i Zasadniczej Szkoły Przemysłu Spożywczego. Do badań wybrano co drugą klasę z listy oddziałów.
Celem przeprowadzonych przeze mnie badań było sprawdzenie, czy kryteria związane z narodowością, rasą, wyznaniem, chorobą i innymi czynnikami (kibicowanie, preferencje seksualne) są dla młodzieży istotne przy dokonywaniu wyboru kolegi. Założyłam, że im rzadziej uczniowie przy doborze kolegi z ławki będą się kierować wymienionymi wyżej czynnikami, to tym wyższy poziom tolerancji będzie ich charakteryzować. Interesowało mnie także, jak uczniowie oceniają swój poziom tolerancji oraz występowanie tej cechy u różnych grup wiekowych.
Po dokonaniu podsumowania ankiet przeprowadzono z młodzieżą zajęcia, na których przedstawiono wyniki. Następnie przeprowadzano dyskusje na temat motywów wyboru, tolerancji oraz stereotypów dotyczących różnych.
Podsumowanie wyników badań
Na wstępie zadano uczniom pytanie, czy usiedliby w ławce z kolejnymi osobami z listy ułożonej w sposób alfabetyczny. W ankiecie zamieszczono następujące kategorie osób:
- narodowości - Amerykanin, Czech, Francuz, itd.,
- wyznania religijne - chrześcijanin, świadek Jehowy,
- osoby chore - osoba chora na AIDS, osoba chora psychicznie, narkoman,
- osoby innej rasy - Chińczyk, Murzyn,
- inne - kibic innej drużyny piłkarskiej, homoseksualista.
Odpowiedzi uczniów zamieszczono w tabeli.
Wybór potencjalnego kolegi z ławki
Wyniki uszeregowano według ilości odpowiedzi pozytywnych.
| Czy siedziałbyś w ławce z... |
Ilość odpowiedzi |
| TAK |
NIE |
NIE WIEM |
| Amerykaninem |
97,1% |
2,2% |
0,7% |
| Chrześcijaninem |
94,1% |
2,9% |
2,9% |
| Francuzem |
92,0% |
5,8% |
2,2% |
| Niemcem |
90,5% |
8,0% |
1,5% |
| Murzynem |
89,0% |
9,6% |
1,5% |
| Czechem |
88,2% |
9,6% |
2,2% |
| Rosjaninem |
78,1% |
19,0% |
2,9% |
| kibicem innej drużyny piłkarskiej |
72,5% |
16,7% |
10,9% |
| Ukraińcem |
71,9% |
24,0% |
4,1% |
| Chińczykiem |
69,0% |
6,3% |
24,6% |
| chorym na AIDS |
66,2% |
22,3% |
11,5% |
| świadkiem Jehowy |
65,7% |
28,5% |
5,8% |
| Żydem |
53,5% |
40,3% |
6,3% |
| Rumunem |
46,3% |
46,3% |
7,4% |
| chorym psychicznie |
37,0% |
47,1% |
15,9% |
| Romem |
35,6% |
57,0% |
7,4% |
| narkomanem |
27,0% |
67,2% |
5,8% |
| homoseksualistą |
25,0% |
68,8% |
6,3% |
Wyniki ankiety w stosunku do wielu grup są bardzo interesujące i pobudzające o refleksji na temat tolerancji wśród młodzieży.
- W ramach kategorii narodowości wyraźnie widać zróżnicowanie na narody atrakcyjne i nieatrakcyjne dla młodzieży. W skali całej ankiety najwięcej punktów uzyskali Amerykanie (97,1% wyborów pozytywnych). W Polsce Amerykanie od wielu lat są postrzegani bardzo pozytywnie. Można przypuszczać, że niewielu uczniów w było w Stanach Zjednoczonych lub miało kontakt z Amerykanami. Prawdopodobnie wiedzę o tym narodzie kształtują na podstawie filmów i przekazów z mediów. Bardzo wysokie oceny uzyskali Niemcy i Francuzi, czyli przedstawiciele Europy Zachodniej.
Sąsiedzi Polaków, pochodzący z krajów słowiańskich byłego bloku socjalistycznego, cieszą się mniejszą sympatią uczniów. Rosjanie, Ukraińcy i Czesi są wybierani rzadziej niż przedstawiciele krajów rozwiniętych.
Z ambiwalentną oceną (tylko z bardzo niewielką przewagą na "plus") spotkali się Żydzi. W czasie rozmów dotyczących ankiety uczniowie często przyznawali, że nie znają osobiście żadnych osób narodowości żydowskiej i ocenę opierają na obiegowych, stereotypowych opiniach.
Ocenę obojętną (tyle samo odpowiedzi "tak" i "nie") uzyskano w z stosunku do Rumunów. Ujawniony dość nieprzyjazny stosunek do tej grupy prawdopodobnie jest związana z pojawieniem się w Polsce w połowie lat dziewięćdziesiątych masowej emigracji rumuńskich Romów. W rozmowach uczniowie często określali Romów rumuńskich Rumunami. Prawdopodobnie niechęć do tej grupy spowodowała obniżenie zainteresowania Rumunami jako potencjalnymi kolegami w ławce.
Zdecydowanie negatywny stosunek ujawnili uczniowie w stosunku Romów. Tylko 35,6% uczestników wyraziła chęć siedzenia z osobami tej narodowości. Ocenę tej grupy jako nieatrakcyjnej uczniowie uzasadniali obiegowymi opiniami na temat Romów.
Narodowość jest bardzo istotną kategorią, w ramach której młodzież ujawnia swoje stereotypy myślenia. Wymienione narody zdecydowanie dzieli na grupy atrakcyjne i nieatrakcyjne.
- W kategorii wyznań religijnych umieszczono przedstawicieli tylko dwóch religii: chrześcijan i świadków Jehowy. Jako potencjalnych sąsiadów w ławce uczniowie chętniej postrzegają chrześcijan (94% pozytywnych wyborów) niż świadków Jehowy (65,7% pozytywnych wyborów). Przewaga tego pierwszego wyznania jest zapewne związana z utożsamieniem chrześcijanina z katolikiem, czyli przedstawicielem wyznania dominującego w Polsce, a co za tym idzie bardziej znanego. Świadkowie Jehowy cieszą się jednak umiarkowaną akceptacją.
- W kategorii osób chorych umieszczony schorzenia wzbudzające od lat wiele emocji społecznych. Co ciekawe okazało się, że młodzież najbardziej pozytywnie odnosi się do osób chorych na AIDS. Przyzwolenie na siedzenie z osobą chorą na AIDS wyraziło 66,2 % badanych. Wyraźna, chociaż nie całkowita akceptacja tej grupy, pozwala przypuszczać, że odnoszą skutek akcje edukacyjne dotyczące profilaktyki AIDS.
Zdecydowanie nieakceptowane są osoby chore psychicznie. Tylko 37% osób usiadłoby z taką osobą. W czasie rozmów podsumowujących młodzież ujawniła, że obawia się kontaktów z osobami chorymi psychicznie. Boi się, żeby ktoś chory nie zrobił im krzywdy. Negatywny wynik świadczy o dużym lęku i małym poziomie wiedzy na temat chorób psychicznych oraz możliwości włączenia osób chorych do życia społecznego.
Największa niechęć w tej kategorii została skierowana do osób uzależnionych od narkotyków. Młodzież nie chciałaby siedzieć z takimi osobami z obawy przed ryzykiem uzależnienia.
- Na podstawie wyników badań należy stwierdzić, że kryterium rasowe nie odgrywa bardzo istotnej roli dla młodzieży. Przeważająca większość chciałaby siedzieć z Murzynem. Umiarkowana większość chciałaby siedzieć z Chińczykiem. Młodzież ma niewielkie możliwości spotkania przedstawicieli tych grup. Owo oddalenie powoduje, że osoby te są akceptowane przez młodzież. Wobec przedstawicieli innych ras uczniowie nie ujawniają negatywnych stereotypów.
- Do ankiety wprowadzono jeszcze dodatkowe grupy nie mieszczące się w wyżej wymienionych kategoriach.
Grupę kibiców innej drużyny piłkarskiej umieszczono w związku z licznymi incydentami, które były udziałem uczniów szkoły. Okazało się, że kryterium takie jest jednak mało istotne dla większości uczniów. Można przypuszczać, że większość uczniów nie interesuje się czynnym kibicowaniem lub też kibicuje w sposób pozytywny, bez wyrażania niechęci wobec innych grup. Kryterium to jest prawdopodobnie istotne dla najbardziej zaangażowanej grupy "pseudokibiców".
Największa niechęć została w ankiecie ujawniona w stosunku do homoseksualistów. Tylko 25% uczniów byłoby skłonnych usiąść w ławce z przedstawicielem tej grupy. U podłoża takiej decyzji leży lęk. W czasie rozmów młodzież ujawniała, że obawiałaby się molestowania ze strony przedstawicieli tej grupy.
Wyniki w tej części badań wskazują, że młodzież zwraca znaczną uwagę na przynależność osób do kategorie umieszczonych w ankiecie. Cechy związane z narodowością, chorobami i preferencjami odgrywają zasadnicze znaczenie w postrzeganiu atrakcyjności danej osoby, która przejawia się w przyzwoleniu na siedzenie z daną osobą w ławce.
W następnej części ankiety interesowała mnie samoocena swojej tolerancji dokonana przez młodzież oraz ocena różnych grup wiekowych pod względem tolerancji wobec innych.
Ujawniona w poprzedniej części ankiety niechęć do wielu grup i kierowanie się w ocenie stereotypami kontrastują z samooceną młodzieży. W sumie aż 85% osób uznaje siebie za osoby całkowicie lub częściowo tolerancyjne. Tak wysoki wynik w porównaniu wcześniejszych odpowiedziami może dziwić w pierwszym momencie. Uczniowie oceniają siebie jako bardziej tolerancyjnych, niż są w rzeczywistości. Mają o sobie dobre mniemanie, chociaż często w swoich wyborach i opiniach kierują się uprzedzeniami, lękiem i stereotypami.
Wobec swoich rówieśników uczniowie są o wiele bardziej krytyczni. Przedstawicieli swojej grupy wiekowej oceniają jako najmniej tolerancyjnych (tylko 12% wskazań). Jako najbardziej tolerancyjną grupę wybierają dorosłych (31 % wskazań), potem ludzie starszych (26% wskazań). Tylko dla 14% uczniów wiek nie ma znaczenia.
Wnioski
Przeprowadzone badania wykazały, że uczniowie w czasie podejmowania wyboru kolegi kierują się takimi kategoriami jak narodowość i choroba. W mniejszym stopniu ma dla nich znaczenie rasa i wyznanie innego człowieka, chociaż i tutaj ujawniły się zróżnicowane wyniki. Uczniowie ujawnili, że w swoich działaniach biorą pod uwagę obiegowe opinie i stereotypy. Często posiadają niewielki poziom wiedzy na temat rzeczywistego funkcjonowania danej grupy. Lęk i niewiedza doprowadza do odczuwania niechęci wobec wielu przedstawicielu różnych grup społecznych.
Na podstawie wyników ankiety przeprowadzono rozmowy z uczniami, które pozwoliły poznać niektóre motywy dokonanych wyborów. Badania wykazały, że w projektowaniu działań wychowawczych szkoły należy zwrócić bardzo dużą uwagę na zagadnienia tolerancji i poszanowania godności innych osób bez względu na ich pochodzenie, wyznanie, preferencje itd.
Ważnym elementem pracy szkoły powinna być edukacja dotycząca różnych grup społecznych. Wiedza o innych powoduje, że pozbywamy się uprzedzeń i stereotypów myślenia.
Wymienione zadania wymagają zabiegów długofalowych i włączenia się w ich realizację całej społeczności szkolnej.
Publikacja dodana do Archiwum Internetowego
Serwisu Oświatowego Awans.net 9 grudnia 2003
r.
|
