|
|
|
Aneta Wiese - Przyczyny agresji i sposoby radzenia sobie z nią. Publikacje nauczycieli, AWANS.NET.
|
|
|
| › strona główna › archiwum › indeks autorów › kontakt |
| Aneta Wiese, Szkoła Podstawowa w Bukowie | |
Przyczyny agresji i sposoby radzenia sobie z nią |
|
|
Rozmiary agresji w Polsce wzrastają z roku na rok. Codziennie media donoszą o kolejnych jej przejawach. O narastaniu agresji świadczą też opracowania zawarte w publikacjach pedagogicznych, prasie codziennej oraz odczucia społeczne. Z agresją mamy do czynienia wszędzie: w potocznej rozmowie, często w domach rodzinnych, na podwórkach, ulicach i stadionach, w tekstach młodzieżowych piosenek. Zjawisko narastania agresji, występowania różnych jej form i odmian, obserwuje się też w szkołach. Agresja jest najczęściej podejmowanym sposobem rozwiązywania konfliktów. Wzorce agresywnych zachowań szeroko emituje telewizja. Zachowania agresywne mogą mieć charakter agresji słownej (np. kłótnie, przekleństwa, wyśmiewanie się, przezywanie) lub fizycznej (np. popychanie, plucie, bójki, niszczenie przedmiotów). Są one skierowane przeciw komuś albo czemuś i mają na celu wyrządzenie krzywdy fizycznej, psychicznej lub moralnej. Słuszne przerażenie budzi fakt, że agresorami są coraz częściej dzieci i młodzież. W tej sytuacji należy poznać przyczyny agresji oraz szukać sposobów radzenia sobie z nią. Generalnie poszukuje się przyczyn agresji w niezaspokojonych ważnych potrzebach. Niemożność realizacji którejś z potrzeb prowadzi do frustracji, która przejawia się w różnorakich reakcjach. Jedną z nich mogą być zachowania agresywne. Stwierdzono związek między brakiem zaspokojenia potrzeb dziecka oraz brakiem zaangażowania w sprawy dziecka, a późniejszymi tendencjami do agresji i wrogości wobec innych ludzi. Bardzo istotna dla rozwoju dziecka jest potrzeba bezpieczeństwa. Nie realizowana w dostatecznym stopniu w dzieciństwie może wyzwalać agresję. Odrzucenie emocjonalne wywołuje u dziecka frustrację potrzeby bezpieczeństwa i w konsekwencji prowadzi do agresji. Jeśli np. środowisko rodzinne doświadcza dziecko lękiem przez zastraszanie, to wywołuje w nim brak poczucia bezpieczeństwa, niemożność odczuwania pewności siebie. Zwiększone odczuwanie lęku i zagrożenia jest bardzo przykre i trudne do zniesienia. Agresja rozładowuje nagromadzone napięcie. Zadaniem rodziców jest okazywanie dzieciom ciepła, angażowanie się w ich sprawy, tworzenie przyjaznej atmosfery w domu, atmosfery akceptacji, zrozumienia, zaufania. Ważne jest słuchanie dzieci i rozwiązywanie z dziećmi problemów. Inną silnie działającą potrzebą jest potrzeba aktywności i nowych doświadczeń. Dziecko dąży do utrzymania pożądanego stanu stymulacji. Potrzebuje nowych doznań, doświadczeń, musi mieć pole dla własnej aktywności i samorealizacji. W przeciwnym razie przeżywa nudę, syndrom pustki i potrzebuje mocnych wrażeń, jakich mogą dostarczyć zachowania agresywne. Pomoc dziecku w dotarciu do talentu i zainteresowań oraz ich rozwijanie to obowiązek rodziców w procesie wychowania. Ich zadaniem jest także nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem, poświęcenie mu uwagi, sprzyjanie jego aktywności i inicjatywie oraz pomaganie w organizowaniu czasu wolnego. Kolejną ważną potrzebą jest potrzeba odnoszenia sukcesów. Należy zwrócić uwagę na wymagania i oczekiwania wobec dzieci. Zbyt wysokie wymagania, nierealne oczekiwania wywołują złość u dziecka, którą dziecko chce z kolei wyładować. Dziecko nie odnoszące sukcesów przestaje wierzyć w siebie, nie ma przekonania o własnej wartości. Wówczas stosuje strategię obniżania wartości innych osób, aby w zestawieniu z nimi móc postrzegać siebie jako lepszego. Stosowanie przemocy nad innymi jest sposobem odbierania im wartości. Często dziecko nie odnoszące sukcesów chce zwrócić na siebie uwagę zachowaniami nieakceptowanymi, często agresywnymi. Stąd wypływa wniosek, jak ważne jest interesowanie się sprawami bieżącymi dziecka i danie dziecku szansy odniesienia sukcesu. Inną, obok niezaspokojonych potrzeb dziecka, przyczyną zachowań agresywnych jest permisywna (przyzwalająca) i tolerancyjna postawa wobec dziecka połączona z brakiem ustawienia jasnych granic wobec agresywnego zachowania w stosunku do rówieśników, rodzeństwa i dorosłych. Taki brak reguł z uogólnioną tolerancją rodziców prowadzi w przyszłości do wyższego poziomu przejawiania agresji przez dziecko. Permisywność rodziców polega na pobłażliwym przyzwoleniu na przejawianie agresji. Brak reakcji dorosłych na zachowanie agresywne dziecka, pozostawianie aktów agresji bez kary lub innych konsekwencji wzmacnia przemoc. Powoduje, że dziecko nie ma orientacji w standardach zachowania, uznaje zachowania agresywne za właściwe i poprawne. Warto stwierdzić, że rodzina funkcjonuje dobrze i sprawnie wtedy, gdy albo przestrzegane są zasady, albo akceptowane są konsekwencje za naruszanie tychże zasad i gdy widać, że dziecko zrozumiało niewłaściwość swego postępowania. Muszą być ograniczenia, które nie podlegają negocjacji. Należy powiedzieć wyraźnie, że nie będziemy tolerować tego rodzaju zachowania. Poinformować o konsekwencjach, jakie wyciągniemy za pewne wykroczenia oraz wyrazić swoje zaniepokojenie, np. komunikatem: "bardzo nas martwi...". Agresja może być efektem społecznego uczenia się. W koncepcji tej, zwanej koncepcją społecznego modelowania, istotną rolę odgrywa mechanizm modelowania. Jest ono takim uczeniem się społecznym, którego istotę stanowi naśladowanie tego, co robią inni ludzie. Modelowanie jest powszechną, a zarazem aktywną formą uczenia się, sprzyjającą przejmowaniu wielu pożądanych i niepożądanych reakcji oraz nawyków od rodziców, rówieśników, nauczycieli itp. Poziom agresji dzieci zwiększa rodzic "nie znoszący sprzeciwu", używając takich metod, jak: bicie, brutalne traktowanie, ostre wybuchy gniewu. Agresja rodzi agresję. Agresji uczymy się. Jeżeli dziecko styka się w domu z przemocą, np. biciem, siłą mającą wymusić określone zachowania, to jest prawdopodobne, że u takiego dziecka wykształci się tzw. agresja naśladowcza. Widzi, że przemocą można wymusić, osiągnąć więcej mniejszym wysiłkiem. Zachowaniom agresywnym dziecka sprzyjają również postawy nadmiernie chroniące i towarzyszące im często błędy wychowawcze, jak: nadmierne stosowanie nagród, spełnianie zachcianek dziecka, brak wymagań, niekonsekwencja w postępowaniu z dzieckiem. W tych rodzinach agresja ma zwykle podłoże instrumentalne. Błędem w wychowaniu rodzinnym jest rezygnacja z wpajania dziecku zasady "nie wolno". Stosowanie w wychowaniu jedynie zasady bezwarunkowej akceptacji dziecka oraz wszystkiego, co ono robi, może sprowadzić dziecko na manowce. Dla zgodnego współżycia z innymi ludźmi, niezbędne jest od najmłodszych lat konsekwentne uczenie obowiązujących norm. Gdy jednak z powodu braku naszej konsekwencji dziecko utwierdzi się w przekonaniu, że nakazy i zakazy są pustymi dźwiękami, może wytworzyć się mechanizm nieprzestrzegania tych norm. W domach, w których brak jest konsekwencji wszystkich domowników przestrzegania określonych norm, dzieci szybko przekonują się, że krzykiem, żądaniem, a nawet szantażem można wszystko zmienić. Kolejną przyczyną powstawania agresji jest wpływ grupy rówieśniczej. Zarówno badania, jak i potoczne obserwacje wskazują, iż ludzie zachowują się bardziej agresywnie, gdy obserwują kogoś innego zachowującego się w ten sposób. Nazywa się to naśladowaniem modela. Prawdopodobieństwo wystąpienia naśladowania jest tym większe, im bardziej pozytywnie jest on oceniany. W grupach rówieśniczych np. chłopcy oceniani jako "silni, nieustraszeni, wytrzymali" funkcjonują jako obiekt podziwu i zazdrości. Działania takiej osoby są często imitowane. Jeżeli któryś z tych modeli staje się sprawcą agresji, np. zabiera przedmioty, popycha, wygłasza złośliwości, to jest prawdopodobne, że znajdą się osoby, które powtarzać będą te zachowania. Innym mechanizmem grupowym jest obniżanie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresywnych zachowań. Agresywne uczucia są czymś zwyczajnym i wszyscy ludzie im podlegają. Nie oceniamy uczuć, lecz zachowania. W sytuacji gdy występują dobre warunki do spokojnego "rozejrzenia się po scenie", zrozumienia swoich uczuć i określenia możliwych konsekwencji różnych zachowań, łatwiej jest dostrzec niecelowość lub niewłaściwość swego agresywnego zachowania, czyli mieć je pod kontrolą. Inaczej jest, gdy młody człowiek znajduje się wewnątrz "gorącej" sytuacji w grupie, patrzy na atrakcyjny model używający agresji i przeżywający satysfakcję, zwiększający swoje poczucie siły i wpływu. Wtedy osłabia się kontrola agresywnych uczuć, czyli zmniejsza się szansa zadziałania hamulców wobec agresywnego zachowania. Osłabiająco na samokontrolę impulsów agresywnych działa także brak reakcji ze strony dorosłych i pozostawienie aktów przemocy bądź nawet długotrwałego znęcania się bez kary lub innych konsekwencji. Ważnym czynnikiem ułatwiającym podejmowanie agresji jest rozmycie odpowiedzialności przez fakt, że działa się w grupie. Obecność innych osób, które współdziałają w biciu czy poniżaniu ofiary lub też nie współdziałają, lecz po prostu nie protestują, zmniejsza poczucie winy i osobistej odpowiedzialności. Jeżeli przemoc ma charakter długotrwałego znęcania czy dokuczania, włącza się jeszcze jeden czynnik ułatwiający przemoc. W miarę upływu czasu ofiara jest postrzegana jako coraz mniej wartościowa, znacząca, mówi się o niej, że "sama się naprasza, by ją bić". Ten obraz zewnętrzny ofiary jest odbiciem jej własnego obrazu siebie, który pogarsza się na skutek długotrwałego znęcania się. Ważnym zadaniem rodziców jest kierowanie środowiskiem rówieśniczym dziecka, uczenie odpierania presji rówieśniczej. Na rozwój tendencji agresywnych u dzieci i młodzieży mają wpływ środki masowego przekazu. Badania wykazują zwiększenie się tendencji do agresji pod wpływem oglądania telewizji. Nie da się ukryć, że telewizja, filmy, gry komputerowe często zawierają sceny przemocy. Bardzo często ich odbiorcami bywają dzieci. Nasilenie agresji w wyniku działania telewizji wyjaśnia się zjawiskiem znieczulenia. Pod wpływem częstego oglądania scen przemocy dzieci nabierają przekonania o ich normalności i reagują na nie obojętnie. Podobne skutki wywołują gry komputerowe i telewizyjne. Ze zjawiskiem agresji mamy do czynienia we współczesnej szkole. Często niepowodzenia szkolne zaburzają poczucie własnej wartości, co powoduje obniżenie aspiracji, osłabia motywację do podejmowania wysiłku. Dzieci doświadczające niepowodzeń tracą pewność siebie, czują się gorsze od innych, mają skłonność do reagowania gniewem i agresją. Nie potrafią zapanować nad swoimi emocjami, co sprawia, że ich zachowanie jest nieadekwatne, bulwersuje, nie mieści się w przyjętych normach. Obok izolacji i postawy wycofującej się bywa, że są nieposłuszne, kłótliwe, buntownicze. Często cechą ich działania jest destrukcja: kłamią, wagarują, wykazują niechęć do współpracy. Szkoła podejmuje próby przeciwdziałania agresji. Jest to jedno z najważniejszych zadań stojących przed oświatą. W szkole pokazujemy dzieciom sposoby radzenia sobie z własnymi emocjami. Pomagamy budować i wzmacniać poczucie własnej wartości oraz budować pozytywne relacje w grupie. Doskonalimy umiejętności komunikacyjne dzieci, pokazujemy sposoby rozwiązywania konfliktów oraz sposoby radzenia sobie w sytuacjach niewłaściwych zachowań. W przypadku sprawców podejmujemy decyzje o charakterze interwencji, z karną odpowiedzialnością za popełnione czyny. Trzeba powiedzieć, że zapobieganie agresji i przemocy wśród dzieci jest trudne i złożone. Uczą się oni zachowań agresywnych w ciągu wielu lat i z różnorodnych źródeł. Narastanie zjawiska agresji, a także coraz większa bezradność dorosłych wobec agresji dzieci i młodzieży sprawiają, że coraz częściej poszukujemy sposobów radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami i agresją oraz przeciwdziałania im. Przed podjęciem jakichkolwiek działań wychowawczych i korygujących przejawy agresji warto znaleźć odpowiedź na pytania: Dlaczego dziecko zachowuje się w ten sposób? Co ono chce przez takie zachowanie uzyskać? Mając do czynienia z dzieckiem agresywnym należy pamiętać, że jest to dziecko z problemem, i że potrzebuje ono naszej pomocy. Można mu jej skutecznie udzielić tylko wtedy, kiedy zrozumiemy dziecko. Dzięki rozmowom z dzieckiem czy też z jego rodzicami, być może w naszej mocy będzie likwidacja lub zmniejszenie siły działania czynników skłaniających do zachowań agresywnych. Jak sobie radzić z agresją? Spróbujmy wskazać sposoby zapobiegania i radzenia sobie z zachowaniami agresywnymi. Z pewnością warto:
Często dzieci są mało samodzielne, rodzice wyręczają je we wszelkich pracach. Bywa, że odrabiają za nie lekcje. To nie jest droga do samodzielności i odpowiedzialności. Dziecko mało samodzielne ucieknie nam w agresję, wtedy kiedy pojawi się przed nim problem, z którym sobie nie będzie mógło poradzić, a rodziców blisko niego nie będzie. Ostatnia ważna rzecz, musimy dać dziecku przykład pozytywnego dorosłego, czyli takiego dorosłego, jakim byśmy chcieli, by nasze dziecko było za kilkanaście lat. Jeżeli mu pokażemy dorosłego określanego przez negatywne zachowania, czyli picie, bicie, częste awantury, wyzwiska, kłamstwa, niekonsekwencję, ciągły stres, niezadowolenie, odrzucenie, to skąd ma brać pozytywne wzorce, jeżeli zna tylko takiego dorosłego. Pamiętajmy, że wychowując bez okazywania uczucia miłości, bez przytulania i powiedzenia, że jesteś wspaniały niewiele zrobimy. Aby skutecznie łagodzić i eliminować niepożądane zachowania, konieczne jest dotarcie do ich przyczyn. Bazą do wszystkich poczynań wychowawczych powinny być przede wszystkim jasne, zrozumiałe dla dzieci zasady określające nasze wobec nich oczekiwania. Literatura:
| |
| Publikacja dodana do Archiwum Internetowego Serwisu Oświatowego AWANS.NET 26 maja 2004 r. | do góry |
Copyright © 2004 AWANS.NET
